Europese dag voor antibioticabewustzijn / Antimicrobial Awareness Day

Vandaag is het de Europese dag voor antibioticabewustzijn, of in het Engels: Antimicrobial Awareness Day. We staan op deze dag stil bij het gebruik van antibiotica, wat het heeft betekent voor het welzijn van mens en dier in de wereld, maar ook hoe we ervoor kunnen zorgen dat we ons in de toekomst kunnen blijven beschermen tegen micro-organismen.

Een toevallige ontdekking

Het eerste antibioticum is min of meer per toeval ontdekt. Het viel Brits onderzoeker Alexander Fleming in 1928 op dat er geen andere bacteriën groeiden rondom sommige schimmels die waren gegroeid in een petrischaaltje, zoals nagebootst in het plaatje hieronder.

Op dit petrischaaltje zijn bacteriën (geel) verspreid en 5 schimmels (zwart) geplaatst. De schimmels produceren een antibioticum, dat de bacteriën rondom hen doodt. Hierdoor groeien er geen bacteriën in een cirkel rond de schimmels.

Na aanvullende onderzoeken bleek dat deze schimmels een stofje produceren dat de bacteriën doodde, maar de schimmels liet leven. Dit was baanbrekend, omdat tot dan alleen middelen bekend waren die niet specifiek waren en dus bij gebruik ook goede micro-organismen doden.

Sinds de ontdekking van Fleming zijn er veel verschillende stofjes ontdekt en ontwikkelt, met elk hun eigen effectiviteit. Hierdoor werd het plots ook mogelijk heel specifiek ziekteverwekkers als streptokokken te bestrijden, wat een enorme stap vooruit was in het welzijn van de mens.

Antibioticaresistentie

Zoals een groot voetballer ooit zei: elk voordeel heb z’n nadeel. Doordat antibiotica zo specifiek zijn kunnen ze niet alle soorten micro-organismen bestrijden. Antibiotica werken niet tegen schimmels en virussen bijvoorbeeld. Daarnaast hebben de micro-organismen die zelf antibiotica produceren een ingebouwde bescherming om zichzelf niet te beschadigen. Dit heet antibioticaresistentie. Door het veelvuldig gebruik van antibiotica is er een situatie ontstaan waarbij de bacteriën die resistent zijn makkelijker overleven en zich kunnen verspreiden. Hierdoor is deze resistentie ook terecht gekomen bij bacteriën die juist bestreden zouden moeten worden, zoals MRSA.

MRSA staat voor meticilline-resistente Staphylococcus aureus. Het is een bacteriën die resistent is geworden tegen sommige antibiotica. De bacterie is genoemd naar zijn uiterlijk: Staphylococcus betekent in het Grieks namelijk druiventrosbes.

Om te voorkomen dat we een toekomst krijgen waarbij antibiotica niet meer werken, is deze Europese dag voor antibioticabewustzijn in het leven geroepen. In Nederland gaan we al heel goed om met het gebruik van antibiotica, maar er zijn helaas heel veel landen waar nog veel te winnen valt.

Een natuurlijke opvolger

Tegelijkertijd wordt er ook gezocht naar nieuwe oplossingen voor het bestrijden van micro-organismen, waarbij resistentie geen probleem is. Persoonlijk volg ik met grote interesse de ontwikkeling van Antimicrobial Peptides (AMP). Dit zijn de natuurlijke afweerstoffen van (met name) insecten. Doordat deze stofjes niet door micro-organismen zelf worden geproduceerd is er veel minder resistentie aanwezig in de natuur. Het is daarom mogelijk een interessante opvolger van antibiotica. Hopelijk horen we hier gauw meer over.

Zouden de afweerstoffen van deze vlinder ons kunnen helpen bacteriën te blijven bestrijden?

Reinoud Homan, MSc
Microbioloog bij Watter BV